Kjersti Toppe (Sp) [15:36:04 ] : Dei siste åra har Politi-Noreg
opplevd ein kraftig auke i talet på oppdrag knytte til psykiatri.
Politidirektoratet er bekymra for at mange personar med alvorleg
psykisk sjukdom er kasteballar i eit system som ikkje gir dei nødvendig
behandling. Beredskapsdirektøren i POD meiner at auken i oppdrag
dei siste fem åra – frå 37 000 oppdrag i 2016 til 53 000 i 2020
– gir grunn til alvorleg bekymring. Politiet meiner det er sannsynleg
at fleire personar med alvorleg psykisk liding enn tidlegare i framtida
vil utføra grove valdshandlingar og dermed utgjera ein trussel både
mot seg sjølv og mot samfunnet.
Politidirektoratet
har også mottatt meldingar frå heile Politi-Noreg om ein urovekkjande
auke av tilfelle av grov og omsynslaus vald frå psykisk ustabile
personar. Ifølgje POD kan gjerningspersonar med psykisk sjukdom,
symptom på eller mistanke om dette knytast til ein betydeleg del
av politimelde drap og drapsforsøk sidan 2016.
Norsk Psykologforening
har òg slått alarm. Dei fryktar at helsevesenet sviktar alvorleg
psykisk sjuke. Dei fryktar at personar som kan vera ein fare for
seg sjølv og andre, ikkje får hjelp. Dei viser til ei eiga undersøking som
avdekkjer at mange menneske med alvorleg psykisk liding ikkje får
den hjelpa som dei meiner at dei treng. Også Mental Helse er bekymra
for denne utviklinga.
Det er oppslag
som handlar om at legar no faktisk sluttar å tilvisa pasientar til
psykisk helsevern, fordi pasientane likevel ikkje slepp til.
Det har òg vore
ein stor auke i væpningsoppdrag i politiet. I 2009 var det nærmare
2 000 væpningsoppdrag, og ti år etter er dette talet nærmare 10 000.
Det inneber ein auke på 500 pst. Tre psykisk sjuke personar har
vorte skotne og drepne av politiet på halvanna år. I Vest har òg
talet på væpna oppdrag auka, men det interessante er at i den same
perioden har talet på ambulanseoppdrag ikkje auka.
Både i Vest politidistrikt
og i andre politidistrikt seier politiet sjølv at ei mogleg årsak
– eller eit bidrag – til denne auken er endringa i lov om psykisk
helsevern. Det var den endringa som tredde i kraft i 2017, og som
innebar at terskelen for innlegging med tvang vart høgare fordi
det vart innført krav til samtykkekompetanse. Dette skulle styrkja
pasientane sine rettar. Endringane var omstridde før dei vart innførte,
og fleire høyringsinstansar peikte den gongen, i 2017, på at dette
kunne føra til at pasientar med alvorleg psykisk liding kunne nekta å
ta imot behandling frå psykisk helsevern, og det kunne få alvorlege
konsekvensar for pasienten. Det vart åtvara mot at dette kunne føra
til at pasientar kom seinare i gang med riktig behandling og slik
vart sjukare før dei fekk rett hjelp. Tvangsbruken kunne derfor
stå i fare for å auka det seinare sjukeforløpet.
Frå politiet
si side lurer no mange på om denne lovendringa, med intensjon om
å få ned tvangsbruken, har gitt ein situasjon som gjer samfunnet
mindre trygt, om lovendringa har gitt ein ny og større risiko. Det
har vore fleire drapssaker der gjerningspersonen har skrive seg
ut frå psykiatrisk institusjon og kort tid etterpå utført drap, og
at det i dommen står at dei var psykotiske da dei drap.
Senterpartiet
har lenge vore bekymra for nedbygginga av det psykiske helsetilbodet.
Mange med oss ser kapasitetsproblema i psykisk helsevern som ei
av forklaringane på auken i psykiatrioppdrag i politiet. Når ein kan
lesa at Politidirektoratet og Helsedirektoratet no samarbeider om
å revidera rundskriv om helsetenester og politiets ansvar for psykisk
sjuke for å sikra at ressursane i politiet vert brukte riktig, er
spørsmålet mitt om eit revidert rundskriv er løysinga på dette problemet.
Eg trur at det er heilt andre systemendringar som må til for å få
til endringar i tråd med pasientens og samfunnets beste. Det er
ingen tvil om at den kraftige auken i psykiatrioppdrag i politiet
legg beslag på betydelege politiressursar. Eit viktig spørsmål er:
Er det rett prioritering av politiet sine arbeidsressursar at så
mykje tid og krefter skal gå med til psykiatrioppdrag?
Men dette handlar
om meir enn politiets ressursbruk; det handlar om heilt grunnleggande
verdiar. Det viktigaste spørsmålet er om dette er den rette måten å
følgja opp alvorleg psykisk sjuke pasientar på. Eg har vorte kontakta
av fleire pårørande som har opplevd at nære familiemedlemar har
utført drap eller sjølv har vorte drepen. Det handlar om personar
som har vore alvorleg psykisk sjuke, og som pårørande meiner ikkje
har fått den behandlinga og oppfølginga som dei har trunge. Det
er rett og slett veldig tragisk, og eigentleg finn ein ikkje ord.
At nedbygginga
av døgnbehandlingskapasiteten i psykisk helsevern kan ha bidratt
til sånne konsekvensar, må nokon tora å snakka om. At lovendringa
frå 2017 òg kan ha bidratt til ei forverring, må også nokon tora
å snakka om. Senterpartiet har inne til behandling eit representantforslag
nettopp om å evaluera denne lovendringa frå 2017, og det har fått
brei tilslutning i høyringa i komiteen. Vi føreslo òg ei følgjeevaluering
da, i 2017, men fekk ikkje fleirtal. Etter at lovendringa tredde i
kraft, har politileiaren i Vest politidistrikt i media sagt at dei
fekk ein høgare risiko både for befolkning og for politifolk på
oppdrag. I Bergensavisen den 28. oktober 2020 står ein påtaleleiar
fram og kan ikkje utelukka at fleire drapssaker ein har opplevd
i politidistriktet, kunne vore unngått.
Fleire stader
i media er det oppslag om tragiske pasienthistorier og fråsegner
frå politiet om urovekkjande auke i psykiatrioppdrag. Spørsmålet
som må stillast, er om samfunnet er vorte ein farlegare plass å
vera, og om pasientane som treng det, får den behandlinga som kan gjera
dei betre. Politiet skal redda menneske i nød, men det er ikkje
sånn at det beste for folk i sånne situasjonar er å møta politiet.
Psykiatriambulansen kan vera eitt tiltak som gjer både at pasientar
får eit meir verdig tilbod, og at politiet sine ressursar vert frigjorde
til andre politioppgåver og anna ansvar.
Det er ikkje
pasientane med alvorleg psykisk sjukdom som er problemet i denne
saka, problemet er at menneske med alvorleg psykisk sjukdom gjerne
ikkje får forsvarleg helsehjelp, eller at dei vert kasteballar i
eit system og gjerne utsette for unødig tvang. Psykiatriske pasientar
er ikkje farlege. Dei kan ha ein sjukdom som gjer at dei kan gjera
farlege ting. Men at så mange pasientar med alvorleg psykisk sjukdom
i større og større grad ser ut til å verta handterte av politiet,
meiner eg er urovekkjande – ikkje fordi politiet har viktigare ting
å halda på med, men fordi det er ei ulykke for dei som både politi
og helseteneste er til for, nemleg innbyggjarane og pasientane sjølv.
Spørsmålet er
kva statsråden og regjeringa vil gjera av systemendringar for å
stoppa utviklinga der politiet må ta fleire og fleire psykiatrioppdrag.
Kva er eigentleg den nøyaktige bakgrunnen for at talet på psykiatrioppdrag
er auka så betrakteleg? Kunne uheldige hendingar vore unngått? Korleis
skal vi kunne klara å sikra eit meir forsvarleg samarbeid mellom
helseteneste og politi? Og ikkje minst: Korleis kan vi gi menneske
med alvorleg psykisk sjukdom god og verdig oppfølging og behandling?
Statsråd Monica Mæland [15:45:10 ] : La meg starte med å takke
interpellanten for å løfte et viktig tema som berører både helse-
og justisfeltet. Nødetatene har et nært og godt samarbeid, som er
viktig fordi de har ulike roller og ulik trening som supplerer hverandre
i håndteringen av ulike hendelser. Nødetatene har derfor en lang
tradisjon for å samvirke for å kunne ivareta innbyggernes trygghet
og sikkerhet. Jeg sier dette fordi det er viktig at vi ikke gjør
det til et problem at blålysetatene samarbeider.
Når det gjelder
politiets oppdrag knyttet til helseoppdrag, vil jeg først påpeke
at tallmaterialet som stortingsrepresentant Toppe viser til, er
unøyaktig. Før 2015 var det opp til hvert enkelt politidistrikt
hvordan de ulike oppdragene skulle registreres. I 2015 ble det gjort endringer
for å sikre en mer enhetlig registrering. Det blir derfor ikke helt
riktig å sammenligne antall oppdrag som er registrert som psykiatrioppdrag
i 2014, med antallet psykiatrioppdrag som er registrert i 2019,
fordi tallene er basert på ulikt utgangspunkt for registrering av hendelsen.
Likevel er det en realitet at antallet oppdrag har økt markant.
Det overordnede
målet for regjeringens helsepolitikk er at helsetjenestene skal
være så gode at behovet for tvang blir minst mulig. Så vil det allikevel
oppstå situasjoner hvor politiet blir bedt om å bistå helsevesenet, og
dette gjelder flere typer oppdrag. La meg gi et par eksempler: Politiet
kan f.eks. bistå med å få kontroll på utagerende pasienter på institusjon
eller i eget hjem og ivareta sikkerheten til helsepersonell. Politiet
kan også bli bedt om å bistå dersom personer som er underlagt tvang,
nekter å la seg medisinere.
Politiets bruk
av makt og maktmidler følger alltid den såkalte maktpyramiden. Det
betyr at politiet ikke skal bruke mer makt og sterkere maktmidler
enn det som er nødvendig til situasjonens alvor. Alt innsatspersonell
i politiet gjennomgår grundig opplæring i de rettslige rammene i
politiloven og våpeninstruksen for politiet. I tillegg gjennomfører
de årlig trening i håndtering og bruk av skytevåpen i ulike situasjoner.
Når politiet løser oppdrag knyttet til psykisk helse, er alltid
formålet å hindre at vedkommende er eller blir til fare for seg
selv eller andre, samt å sørge for at personen får nødvendig helsehjelp.
Utviklingen av
det psykiske helsetilbudet i Norge følger samme retning som de fleste
andre land i Europa og er i tråd med anbefalingene fra Verdens helseorganisasjon.
Hovedtrekkene i utviklingen av det psykiske helsetilbudet er mindre
bruk av institusjoner og døgnbehandling og økt integrering av tjenestetilbud
lokalt der pasientene bor. Norge har fortsatt et høyt antall døgnplasser
i psykisk helsevern sammenlignet med de fleste andre land i Europa.
Sammenlignet med land som Sverige, Danmark, Finland og England har
vi om lag 50 pst. flere døgnplasser i Norge.
Jeg er enig med
representanten Toppe i at det er grunn til å se nærmere på politiets
oppdragsmengde på dette området. Store ressurser fra politiet settes
inn i arbeidet med å bistå helse, spesielt i forbindelse med psykiatrioppdrag.
Helse- og omsorgsministeren og jeg har derfor allerede startet et
arbeid på både departements- og direktoratsnivå. Justis- og beredskapsdepartementet og
Helse- og omsorgsdepartementet arbeider nå med å tydeliggjøre samarbeid
og ansvars- og oppgavefordelingen mellom helse- og omsorgstjenestene
og politiet for å sikre at politiets ressurser blir brukt på riktig
måte i forbindelse med helserelaterte oppdrag. Det er gitt et oppdrag
til Politidirektoratet og Helsedirektoratet om å revidere felles
rundskriv om helsetjenestens og politiets ansvar for psykisk syke.
Med forbehold om covid-19-situasjonen vil det arbeidet forhåpentligvis
ferdigstilles i løpet av 2021. Vi tror at disse tiltakene i sum
kan bidra til å redusere politiets ressursbruk på området.
La meg avslutningsvis
si at det er god kontakt og samarbeid mellom de ulike nivåene i
politiet og helsevesenet. Det er etablert samarbeidsflater på taktisk
nivå mellom innsatslederne i nødetatene og på operasjonelt nivå
mellom de tre nødetatenes operasjonssentraler. Det gjennomføres
årlige øvelser på situasjoner med pågående livstruende vold, PLIVO.
Som en del av politireformen har både Nordland og Finnmark politidistrikt samlokalisert
sine operasjonssentraler med nødmeldingssentralene til brann- og
redningsvesenet og helse. Politidistriktene er klare på at samlokaliseringen
har gitt en god arena for etablering av felles forståelse og vurderinger
og for informasjonsutveksling i oppdrag som er tidskritiske.
Kjersti Toppe (Sp) [15:50:13 ] : Takk til statsråden for svaret.
Eg har ikkje vore bekymra for at naudetatane ikkje klarer å samarbeida.
At dei har eit nært og viktig samarbeid i dag er òg mitt klare inntrykk,
og historisk har dei òg vore gode til det. At talmaterialet er unøyaktig,
kan så vera, men det er ganske unisont frå tenestene at det har
vore ein stor, stor auke i talet på psykiatrioppdrag i politiet,
noko som tar veldig mykje tid og ressursar, og at det har vore meir
alvorlege hendingar og eventuelt meir bruk av tvang. Auka væpning
osv. er òg ein del av dette bildet.
Det er bra å
få ei orientering om kva politiet må hjelpa helsevesenet med. Det
er jo ikkje slik at eg eller Senterpartiet ikkje meiner at politiet
skal hjelpa helsevesenet. Sjølvsagt skal politiet hjelpa helsevesenet,
men det er ikkje det denne interpellasjonen handlar om. Han handlar
om at det har vore ein så markert auke, der òg mange pårørande meiner
at mange uheldige hendingar har skjedd fordi ein ikkje har fått
nok og god nok helsehjelp.
Eg registrerer
at statsråden svarer med at dei no startar eit samarbeid på departementsnivå,
og at ein skal revidera dette felles rundskrivet, men eg er bekymra for
at dette ikkje er nok, for det løyser jo ikkje utfordringane der
ute. Og kvifor er det vorte ein så stor auke i oppdraga til politiet?
Det kunne eg tenkja meg at statsråden sa noko meir om dersom ein
visste det, og viss ikkje meiner eg at ein faktisk må gå inn og
finna ut kvifor denne auken skjer. Det er ikkje eit mål i seg sjølv
at politiet ikkje skal ha noko med desse pasientane å gjera, dei
må jo få den oppfølginga dei treng, men kvifor har det vore ein
slik auke?
Eg meiner det
har samanheng med nedbygginga av sengeplassar i psykiatrien. Ein
kan gjerne visa til andre land, men det har vore ei drastisk nedbygging
her i Noreg utan at det er vorte bygd opp tilsvarande der ute – det
er jo litt av poenget – utan at det har skjedd ei like stor utbygging
av det psykiske helsetilbodet ute i kommunane. Saman med den lovendringa
som statsråden ikkje var innom, er det ei tydeleg tilbakemelding
om at det er vorte forverra etter lovendringa. Det tenkjer eg òg at
ein må vera villig til å sjå på. Ein må gå inn i saka og finna ut
kva som er årsaka til dette, slik at ein ikkje berre driv med brannsløkking,
men at en òg driv med førebygging.
Statsråd Monica Mæland [15:53:27 ] : Vi er ikke uenige om at
det har vært en stor økning. Det problematiserte jeg ikke; jeg var
bare tydelig på at selve tallmaterialet ikke er helt nøyaktig, så
vi vet ikke alt.
Så er det slik
at interpellanten mener å vite hvorfor det har vært en økning, og
henviser til endringen i samtykkeregelverket, i nedbygging av døgnplasser
etc., etc. Det er spørsmål som jeg synes interpellanten skulle ta med
helseministeren, for det handler egentlig om hvilke helsetilbud
en gruppe mennesker skulle og burde hatt etter interpellantens mening,
hvis jeg forstår henne riktig. Jeg hører ingenting om at hun mener
at politiet skulle endret sin innsats eller gjort noe annerledes,
gitt den situasjonen vi er i.
Det å begrunne
økningen kan sikkert gjøres på mange måter. Politiets oppgave er
å bistå når det er behov for det, basert på de lovhjemler politiet
har. Det har skjedd en endring i grunnlaget for samtykkekompetanse,
men nå har vi altså fått noen anbefalinger fra tvangslovutvalget.
Det er anbefalinger som helseministeren jobber med. Vi har også
gjort endringer i straffeloven, som gjør at gruppen som falt mellom
to stoler, som altså var en del av både kriminalomsorgen og helsevesenet, nå
skal ivaretas innenfor psykisk helsevern.
Det kan sikkert
gjøres mer, men gitt at vi har en gruppe mennesker som sliter med
psykiske utfordringer, og at vi har et ønske om å integrere dem
i samfunnet og jobbe på en annen måte enn vi gjorde for ti og tjue
år siden, kan det gi seg utslag i f.eks. en økning i oppdrag. Fra
min side blir det synsing. Jeg har redegjort for hva som er politiets
jobb og vår rolle, og hvordan vi gjør den. Så kan vi hele tiden
jobbe bedre sammen med helsevesenet, og det gjør vi. Vi har flere
ting på gang som gjør at vi skal få et regelverk som enda bedre
ivaretar den enkelte, for det er jo det det egentlig handler om.
Lene Vågslid (A) [15:55:43 ] : Takk til interpellanten for
å reise ei veldig viktig problemstilling i Stortinget. Eg har sjølv
vore veldig engasjert i spørsmålet over lengre tid. I mitt valdistrikt,
som det no heiter, Telemark, har det òg vore fleire mediesaker der
mange lokalpolitikarar er veldig bekymra over det statsråden sjølv
var inne på, personar som på eit vis hamnar mellom alle stolar. Det
er veldig bra at ein no skal fylgje opp både tvangslovutvalet og
fleire andre ting, men eg meiner òg som interpellanten at det er
viktig å få svar på kva som er årsaka til den markante auken. Slik
sett skulle det kanskje kunne vore ein statsråd til her i dag, men
eg er einig med Toppe i at den nedbygginga me har sett over tid
i psykisk helsevern, nok kan antyde noko av årsaka.
Me har i Telemark
hatt eksempel med personar som er farlege for seg sjølve og for
andre, men dei er kanskje ikkje akutt sjuke nok til at dei kan inn
i akuttpsykiatrien, og dei har kanskje ikkje gjort noko kriminelt
enno, så politiet kan ikkje ta dei. Politiet kan på ein måte ikkje
arrestere dei fordi dei tenkjer at dei skal kunne gjere noko. Fleire
bistandsadvokatar er òg ute og uttrykker veldig stor bekymring på
vegner av sine klientar, fordi dei ikkje blir tekne vare på. Det
er jo det me snakkar om, folks liv og helse. Det bør ikkje vere
slik at det er politi personar med psykiske utfordringar i hovudsak
skal møte, sjølv om eg trur me er heilt einige om at politiet skal
hjelpe. Eg tør minne om at partiet Høgre hadde klare løfte før stortingsvalet
sist når det gjaldt den gylne regel, at ein skulle byggje meir opp
i psykisk helsevern enn i somatikken. Me ser at det motsette har
skjedd.
Så til justisministeren:
Eg ville ha lytta veldig til det politimeisteren i Oslo seier. For
kort tid sidan var politimeisteren i Oslo ute i den nye Avisa Oslo
og bad om å bli høyrt når det gjeld å få på plass etablering av
psykiatriambulansar. Det er eit veldig godt innspel som politiet òg
bør bli lytta til på. Sjølv om det kanskje ligg på helseministerens
bord, bør det vere i justisministerens interesse å pushe den saka
overfor helseministeren, for det hadde vore bra å få på plass, slik
at desse personane møtte helsepersonell i større grad enn politi.
Kjersti Toppe (Sp) [15:58:37 ] : Eg veit jo ikkje årsaka til
dette, men det eg refererer til, er kva iallfall mange der ute i
tenestene viser til. Da vert det vist til både nedbygging av sengekapasiteten,
kapasiteten i psykisk helsevern og endringa i lova frå 2017 om krav
til samtykkekompetanse. Når statsråden viser til endringar i straffelova,
er det heilt rett. Det er òg brukt som argument for at psykisk helsevern
har fått veldig mykje større ansvar, dei får mange fleire pasientar
når fleire vert dømde til behandling. Det som er ille, er at dette
har skjedd utan at psykisk helsevern har vorte styrkt tilsvarande,
slik at det pressar ut andre pasientar som har behov for hjelp frå
psykisk helsevern. Eg er djupt bekymra for kapasiteten i psykisk
helsevern, og eg trur at dette er ein del av årsaka til det vi ser
der ute no.
Eg hadde håpt
at statsråden kunne sagt at no skulle dei gå godt inn i denne problematikken
og finne ut kvifor det er slik at fleire med alvorleg psykisk sjukdom
no må takast hand om av politiet. Kan vi gjera noko for dei pasientane
som gjer at dei ikkje kjem så langt, at dei kanskje ikkje vert så
sjuke? Er det slik at dei manglar behandling? Hadde helseministeren
vore her, skulle eg ha spurt han om det, men vi kan jo berre stille
interpellasjon til éin statsråd. Det er litt beskrivande, for desse
pasientane dett mellom to stolar der ute, og dei dett mellom to
statsrådar her inne. Men eg har tillit til at statsråden gjer det
som vert sagt, at ein snakkar godt saman på departementsnivå og
mellom statsrådar.
Det er eit eksempel
til på dette med at psykisk helsevern er pressa. Som oppfølging
av kritikken mot isolasjon i fengsel og mange psykisk sjuke der
som ikkje får nok behandling, har regjeringa sagt at det skal opprettast
områdefunksjon innan psykisk helsevern i alle fengsel. Men der følgjer
det ikkje pengar med. Dette må takast av andre budsjett, og det
vil igjen gjera at kapasiteten vert ytterlegare forverra.
Eg ber om at
ein verkeleg går inn i bakgrunnen for denne aukinga. Eg vil gjerne
òg høyra statsråden sin kommentar om dette med psykiatriambulanse.
Det er det gode erfaringar med i Helse Bergen, og det burde vore
noko ein kunne hatt over heile landet.
Statsråd Monica Mæland [16:01:48 ] : Jeg takket interpellanten
for interpellasjonen fordi jeg mener at temaet er viktig, og det
står fast. Når jeg viste til helseministeren, var det fordi jeg
føler at interpellasjonen i og for seg ikke handler om endringer
vi skal gjøre i politiet, i justisvesenet, men om endringer vi skal
gjøre på helsefeltet, og da synes jeg det er helseministeren som
kan svare bedre enn meg på det. Men jeg kan love at vi tar dette
på alvor. Vi ser hva som skjer, og vi hører hva som skjer. Derfor
har vi et samarbeid mellom departementene for å se om vi kan jobbe
enda bedre. Når det gjelder tvangslovutvalget, jobber altså Helsedepartementet
med det.
Det er gjort
erfaringer knyttet til psykiatriambulanse, men igjen, dette er det
helseforetakene som har ansvaret for. Det gjelder i hele landet.
Det fordrer et samarbeid mellom helseforetakene og de enkelte legevakter og
politi. Det skal vi gjerne se nærmere på, men dette er et spørsmål
som først og fremst følger helsebudsjettet og ikke justisbudsjettet.
Ingjerd Schou hadde her
overtatt presidentplassen.
Presidenten: Da
er debatten i sak nr. 7 ferdig.