Presidenten
[16:00:16 ]: Interpellasjonen tas opp av representanten Sveinung
Rotevatn fra Venstre.
Sveinung Rotevatn (V) [16:00:34 ] : I denne salen, kjære medrepresentantar,
gjer vi mange viktige vedtak. Nokre av dei aller, aller viktigaste
handlar om innbyggjarane sine rettar – retten til eit trygt barnevern,
til forsvarleg helsebehandling, til god utdanning og til raske og
rettssikre prosessar i møte med offentlege myndigheiter. Men ein
ting er å vedta rettar, noko anna er å følgje dei opp i praksis.
Mange av rettane
som innbyggjarane i dette landet har, er det ikkje staten som har
ansvar for å gjennomføre, men kommunane. Det fører oss til dagens
tekst, for før påska kom den offentlege utgreiinga som er ført i pennen
av generalistkommuneutvalet. Den er det all grunn til å ta på alvor,
for undersøkingane som utvalet har gjort, tyder på at det slett
ikkje står bra til med oppfølginga av innbyggjarane sine lovfesta
rettar i kommunane i landet. Verst står det til i dei små og usentrale kommunane.
I snitt ligg
norske kommunar på ei lovoppfylling på 80 pst. Det er sjølvsagt
ikkje godt nok, men dersom ein bryt dei tala ned, ser ein at det
er svært store variasjonar i korleis kommunane lykkast med å oppfylle
desse oppgåvene. Dei variasjonane er ikkje tilfeldige. Utvalet konkluderer
med at
«små og usentrale kommuner har
jevnt over større utfordringer på flere områder enn større og mer
sentrale kommuner».
I fleire av desse
små kommunane er lovoppfyllinga i snitt under 60 pst. Det er ein
klar samanheng mellom kommunestørrelse og oppgåveløysing. Igjen
vil eg sitere utvalet:
«Analysene viser at det er en klar
sammenheng mellom en kommunes innbyggertall og sentralitet og den
samlede lovoppfyllelsen.»
Jo større kommune,
jo betre løyser ein oppgåvene som vi i denne salen har gjeve kommunane.
Ikkje berre er det ein klar samanheng. Dette er ein samanheng ein har
funne trass i at ganske mange av dei minste kommunane ikkje eingong
har rapportert. Mange av kommunane i dette landet er rett og slett
for små til at dei klarer å rapportere til staten i kva grad dei
oppfyller innbyggjarane sine lovfesta rettar. Det er ganske oppsiktsvekkjande.
Det gjer at utvalet vidare konkluderer slik:
«Det er dermed ikke usannsynlig
at de identifiserte statistiske sammenhengene kunne vært enda sterkere
dersom disse hadde vært med i grunnlaget for totalindikatoren.»
Med andre ord:
Vi veit at altfor mange kommunar ikkje løyser oppgåvene sine på
den måten vi her i Stortinget har vedteke, og som innbyggjarane
har krav på. Vi veit at dei mindre kommunane slit aller mest med
å få det til, og vi veit at dersom vi hadde hatt fullstendig statistikk,
ville den samanhengen truleg ha vorte endå klarare.
Kva type oppgåver
er det så kommunane slit med å løyse? Utvalet har sett på oppgåvene
innanfor kommunen si rolle som tenesteytar, kommunen si rolle som myndigheitsutøvar
og kommunen si rolle som samfunnsutviklar. Innanfor alle desse områda
finn utvalet ein klar samanheng mellom sentralitet og/eller innbyggjartal
og i kva grad kommunen klarer å løyse oppgåvene sine.
Det er enkelte
oppgåver kommunane klarer betre enn andre, og så er det enkelte
der dei slit desto meir. Utvalet skriv:
«Kartleggingen av lovoppfyllelse
viser at norske kommuner har størst utfordringer med å tilfredsstille
lovpålagte oppgaver som krever spesialiserte og tverrfaglige fagmiljø,
for eksempel oppgaver innenfor plan, rus og psykiatri.»
Dette er jo ikkje
små område. Planområdet er kanskje det området der kommunen har
aller størst makt. Rus og psykiatri er bokstaveleg talt livsviktige
oppgåver for nokre av dei aller mest utsette og sårbare innbyggjarane
som i minst grad er i stand til å gjere rettane sine gjeldande overfor
byråkratiet. Då er det ekstra alvorleg at det er her ein peikar
på at dei største manglane finst.
Dette gjev grunn
til uro. Spørsmålet er om regjeringa deler den uroa, og det er bakgrunnen
for denne interpellasjonen. Det eg så langt har høyrt frå regjeringa
og frå statsråden som er til stades i dag, tyder ikkje på det. Verken
her i Stortinget eller i offentleg omtale verkar det som dei tek
rapporten på alvor. Tvert imot jobbar denne regjeringa aktivt for
at vi skal få endå fleire små og sårbare kommunar, gjennom tvungen
kommuneoppdeling.
Ein kan diskutere
mange ulike aspekt ved dette, men når det gjeld den NOU-en vi har
fått frå generalistkommuneutvalet, er det heilt tydeleg kva konklusjonen er.
Små kommunar har størst utfordringar med å rekruttere kompetent
arbeidskraft, dei har størst utfordringar med å byggje robuste fagmiljø,
og dei har størst utfordringar med å løyse dei lovpålagde oppgåvene
til innbyggjarane sitt beste. Er regjeringa uroa for den konklusjonen?
Det er spørsmålet.
Morten Wold hadde her overtatt
presidentplassen.
Statsråd Sigbjørn Gjelsvik [16:05:50 ] : For Senterpartiet
og Arbeidarpartiet i regjering er det grunnleggjande viktig å leggje
til rette for gode tenester for folk i bygd og by, i store og små
kommunar i heile landet. Vi er opptekne av både å styrkje økonomien
til kommunane for å skape eit grunnlag for å gje gode tenester og
å gje kommunane handlingsrom til å gjennomføre ein politikk og leggje
til rette for ei oppgåveløysing som legg til rette for at ein både
kan finne gode, tilpassa lokale løysingar og kan utføre oppdraget
sitt på ein betre måte. Difor er det interessant å sjå på noko av
det som utvalet peikar på i rapporten sin.
Regjeringa er
oppteken av å ta tak i utfordringar som er knytte til ulike kommunar.
Både store og små kommunar kan ha utfordringar. Eg registrerte at
representanten Rotevatn peika spesielt på nokre av dei mindre og
meir usentrale kommunane, som dei vart omtala som. Mange av dei
kommunane er prega av at ein har lange avstandar. Dei har ei demografisk
utvikling med ein større del eldre og med færre i yrkesaktiv alder.
Då er spørsmålet: Korleis skal ein ta tak i dei utfordringane?
Då må vi føre
ein aktiv og målretta politikk for å styrkje dei lokalsamfunna.
Dette handlar ikkje om kva kommunenamnet er, eller kor stor kommunen
er. Det handlar om korleis vi kan leggje til rette for at fleire
ønskjer å busetje seg der, arbeide der, drive med næringsverksemd
der og gje gode kommunale tenester der. Då må vi sørgje for å styrkje
kommunane. Vi må òg sørgje for å drive ein aktiv distriktspolitikk,
og vi må gje kommunane handlingsrom, eksempelvis gjennom det som regjeringa
allereie har varsla – eit frikommuneforsøk.
Når ein har fleire
eldre i ein kommune, og ein ser utfordringar med å rekruttere folk
til viktige oppgåver i kommunen, er svaret at vi må leggje til rette
for at kommunane kan organisere verksemda si på ein god måte. Vi
må òg sørgje for at det er fleire som ønskjer å flytte til kommunen.
Det handlar om
å føre ein aktiv distriktspolitikk, slik regjeringa har lagt til
rette for, gjennom gratis barnehage i Nord-Troms og Finnmark, auka
nedskriving av studielån og forsterka distriktspolitiske verkemiddel.
Vi har signalisert at vi skal styrkje verkemidla i distriktsområde
i heile landet med tanke på å leggje til rette for auka bustadbygging.
Vi vil òg leggje til rette for at kommunane kan styrkje verksemda
si på ulike område og gje dei auka handlingsrom innanfor arealpolitikken, slik
at ein kan få auka vekst og sterkare utvikling i område som har
ei negativ eller svak befolkningsutvikling.
Det er slik ein
må ta tak i utfordringane lokalsamfunna står oppi. Med mindre ein
har tenkt å flytte dei eldre som bur i dei lokalsamfunna, vekk med
tvang, må ein sørgje for at det bur folk der som kan gje gode tenester
på sjukeheimane og andre tilbod til dei eldre som bur i dei kommunane.
Vi må sørgje for at det er tilstrekkeleg med tilsette i skulane,
og at det vert gjeve gode tenester kvar einaste dag. Det er jo det
kommunar rundt omkring i Noreg etterspør. Dette handlar om korleis
vi, frå staten si side, kan leggje til rette for å styrkje kommunane
i deira samfunnsoppdrag med å gje gode tenester til innbyggjarane.
Svaret er ikkje
å påtvinge kommunane nye rundar med kommunesamanslåing, slik den
føregåande regjeringa gjorde. Dei kommunane som eventuelt ønskjer
å slå seg saman, får gjere det ut frå lokale ønske, men det å tvinge
igjennom kommunesamanslåingar – anten direkte, gjennom overstyring
frå denne salen av det som lokale folkevalde og lokalsamfunnet ønskjer,
eller gjennom å bruke økonomiske verkemiddel – er Senterpartiet
og Arbeidarpartiet imot.
Vi ønskjer å
styrkje både store og mindre kommunar, vi ønskjer å stille opp når
det gjeld dei utfordringane dei har. Som det har vorte peikt på
tidlegare i dag, er det i nokre av dei største byane i Noreg store
og vedvarande utfordringar med omsyn til levekår. I fjor markerte
ein at det hadde vore 25 år med samanhengande områdesatsing i Oslo.
Det har gradvis vorte utvida til nokre av dei andre store byane
og byområda i Noreg.
Staten stiller
opp for både store kommunar og dei utfordringane dei opplever, og
vi stiller opp for mindre kommunar når det gjeld nokre av dei utfordringane
dei opplever. Difor er det viktig å ha ein aktiv og målretta politikk
for å leggje til rette for å utvikle heile Noreg.
Sveinung Rotevatn (V) [16:11:15 ] : Eg reiste denne interpellasjonen
fordi eg hadde ei frykt og ei uro for at regjeringa ikkje tek hovudkonklusjonen
i rapporten frå generalistkommuneutvalet på alvor. Den frykta har vorte
bekrefta, for det statsråden gjorde i sitt svar til meg – som han
har gjort i alle andre debattar om dette – var å seie: Ja, det er
utfordringar i både store og små kommunar, men eg merka meg at representanten
dreg fram dei små.
Det er ikkje
underteikna som vel å fokusere på det; det gjer utvalet. Dette er
konklusjonar – einstemmige konklusjonar – frå utvalet, som er breitt
samansett av både fagfolk og folk med politisk bakgrunn, om at dei største
utfordringane systematisk er i dei små og sårbare kommunane. Det
er inga ueinigheit i utvalet eller i det faglege grunnlaget om det.
Den som tydelegvis er ueinig i det, er statsråden. Det er nyttig
for Stortinget å få synleggjort det, men det gjer ikkje problemet
noko mindre.
Statsråden peikar
på det han meiner er løysinga for dei små og sårbare kommunane.
Det er, så vidt eg oppfatta det, å snu den demografiske utviklinga
– snu eldrebølgja, snu flyttestraumane. Det er gode mål å ville
snu flyttestraumane, det er aktverdige mål. Det ingen her som ikkje
ønskjer å få fleire unge folk i alle kommunar, særleg i dei minste
og mest sårbare kommunane, men eg trur vi må kunne leggje til grunn
at det er eit vanskeleg arbeid, og i mellomtida er situasjonen at
innbyggjarane i desse kommunane ikkje får oppfylt sine lovfesta rettar.
Så seier statsråden at større kommunar ikkje i det heile er eit
svar på det. Vel, fleirtalet i utvalet meiner at det er eit svar
på det. Dei seier:
«Større kommuner vil styrke grunnlaget
for generalistkommuner med et bredt oppgaveansvar og folkevalgt
styring. Kommunene får bedre forutsetninger for å ivareta sine lovpålagte
oppgaver gjennom større fagmiljø og dermed bedre grunnlag for rekruttering.»
Det er sjølvsagt
ikkje slik at kommunegrenser påverkar geografien, men det påverkar
fagmiljø, det påverkar tilsetjingar, og det påverkar i kva grad
kommunane klarer å løyse oppgåvene sine. Det er grunnen til at dei små
kommunane systematisk løyser oppgåvene på ein dårlegare måte, dessverre,
noko utvalet har vist.
Det er vanskeleg
å snu demografi, og det er også vanskeleg å snu Senterpartiet i
dette spørsmålet, så då vil eg stille eit anna spørsmål, som eg
håpar at statsråden vil svare på i sitt neste innlegg.
Det er også ei
rekkje andre forslag frå dette utvalet, ikkje berre større kommunar.
Dei føreslår f.eks. ei særskilt oppfølgingsordning for kommunar
som har store og vedvarande utfordringar med å vareta rettane til
innbyggjarane – og det gjeld små og sårbare kommunar. Vil regjeringa
følgje opp det forslaget? Det er eg interessert i å høyre.
Eg er også interesserte
i å høyre om regjeringa vil følgje opp dei mange forslaga utvalet
kjem med for å styrkje det interkommunale samarbeidet, som dei heilt
riktig peikar på må vere løysinga dersom ein ikkje får større kommunar.
Då må dei samarbeide om å løyse oppgåvene. Dei kjem med mange forslag
til korleis staten betre kan bidra til det. Vil regjeringa følgje
opp det? Eg håpar statsråden i alle fall kan vere positiv til det.
Statsråd Sigbjørn Gjelsvik [16:14:33 ] : Eg trur representanten
Rotevatn må ha høyrt litt dårleg etter då eg heldt innlegget mitt
i stad. Eg peika jo nettopp på at det er utfordringar i ein del
mindre kommunar, og at det er utfordringar i ein del større kommunar.
Regjeringa er oppteken av å stille opp i lag med kommunane, både dei
store – inkludert dei største – kommunane og dei små kommunane av
ulik storleik.
For Oslo og andre
større byar har vi områdesatsingar for å ta tak i nokre av levekårsutfordringane
vi har i nokre av dei største byane i Noreg. Regjeringa har varsla at
vi vil utvide det til nye byar og byområde – Fredrikstad, Sarpsborg,
Kristiansand. Men vi er òg opptekne av å ta tak i dei store utfordringane
vi ser i nokre av dei mindre og meir usentrale kommunane. Eg peika
i mitt innlegg på at vi må sørgje for å styrkje distriktspolitikken, sørgje
for å leggje eit betre grunnlag for arbeidsplassar, busetjing og
verdiskaping i heile Noreg gjennom å redusere nokre av dei levekostnadene
som folk i distriktskommunar har. Vi har redusert ferjetakstar,
og det er gratis ferje til øysamfunn og ei rekkje andre plassar.
Vi har varsla at vi òg skal redusere prisane på FOT-rutenettet for
fly. Dette er eksempel på korleis vi følgjer opp.
Utvalet har ei
rekkje forslag til tiltak som ein må følgje opp vidare, f.eks. det
som går på auka samarbeid mellom kommunar. Det er noko vi òg målretta
jobbar med, eksempelvis gjennom noko som fleire i denne salen har gått
imot, nemleg ordninga med bygdevekstavtalar. Kva handlar det om?
Jo, det handlar om at distriktskommunar i fellesskap går saman om
nokre store utfordringar ein ser for framtida, i samarbeid med staten
og det regionale nivået, og tenkjer på korleis ein kan jobbe tettare saman
om dei utfordringane, f.eks. slik ein gjer i Finnmark. Der har eg
besøkt Berlevåg. Berlevåg, Båtsfjord, Tana og Nesseby ser at dei
har nokre stor utfordringar for framtida. Dei ønskjer eit tettare
samarbeid mellom kommunane sine, både når det gjeld å levere gode
tenestetilbod, og når det gjeld den kommunale organisasjonen.
Vi har allereie
ei særskilt oppfølging av ulike kommunar som har særskilde utfordringar,
både gjennom statsforvaltaren og på anna vis, fordi vi skal sørgje
for å ta tak i utfordringane på ein god måte. Vi løftar òg fram det
utvalet peikar på, som eg òg nemnte i mitt førre innlegg: Det å
gje lokalsamfunna større tillit og større lokalt handlingsrom og
det å utjamne forskjellar mellom ulike kommunar, òg når det gjeld
det økonomiske grunnlaget for verksemda deira, er ein del av grunnlaget
for Senterpartiet og Arbeidarpartiet i regjering.
Presidenten
[16:17:35 ]: Debatten i sak nr. 8 er dermed avsluttet.