Oversikt over fiskeriavtalane

Noreg inngår tre typar internasjonale fiskeriavtalar: tosidige avtalar, kyststatsavtalar og avtalar i regionale fiskeriforvaltningsorganisasjonar (RFMOar).

Noreg inngår tosidige avtalar med Russland, EU, Færøyane, Island og Grønland. Avtalane med Russland og EU er mest omfattande og gjeld felles forvaltning av dei bestandane vi deler i høvesvis Barentshavet og Nordsjøen. I tillegg blir det avtalt gjensidig løyve til å fiske i den andre parten si fiskerisone og byte av kvotar. EU er også formell motpart i avtalane om regulering av fisket i Skagerrak og Kattegat, og svensk fiske i norsk økonomisk sone. Avtalane med Færøyane, Grønland og Island gjeld først og fremst kvotebyte. Kvotebytet har tradisjonelt vore ei vidareføring av tidlegare fiskemønster hos partane, men nivået avheng òg av variasjonar i storleiken på dei ulike bestandane. Dei tosidige avtalane omfattar dessutan kontrollsamarbeid og i ulik grad forskingssamarbeid.

Dei største bestandane i Norskehavet er makrell, norsk vårgytande sild (nvg-sild) og kolmule. Dette er bestandar som vandrar mellom sonene til fleire statar. Dei blir difor forvalta gjennom fleirsidige avtalar, såkalla kyststatsavtalar, mellom statane som har bestanden i sine soner. Noreg har også ein trepartsavtale om forvaltninga av lodde ved Island, Grønland og Jan Mayen, og er part i prosessen om fordeling og regulering av uer i Irmingerhavet mellom Færøyane, Grønland og Island.

FN-avtalen om fiske på det opne hav pålegg kyststatane og statar som fiskar i internasjonalt farvatn å delta i regionalt samarbeid om forvaltninga av vandrande fiskebestandar. RFMO-ane søkjer å kombinere ei langsiktig bevaring og best mogleg utnytting av fiskeressursane i konvensjonsområda sine. Det skjer gjennom regulering av fisket, miljøtiltak og kontrollsamarbeid. RFMO-ane har mellom anna vore viktige arenaer i kampen mot ulovleg, urapportert og uregulert fiske (UUU-fiske). Dei ulike fiskeriforvaltningsorganisasjonane Noreg deltek i, er nærmare presentert i kapittel 3 i meldinga.

Kapittel 2 i meldinga gjev ei kort innføring i tema som er viktige i det internasjonale fiskerisamarbeidet. Det havrettslege rammeverket, den vitskaplege rådgjevinga og dei internasjonale havmiljøprosessane legg viktige premissar for dei årlege fiskeriavtalane. Dessutan vert det internasjonale samarbeidet mot ulovleg fiske omtala.

Verdiane vi forhandlar om

Den samla fangstverdien i 2016 i dei fiskeriavtalane Noreg inngjekk med andre land, er rekna til litt mindre enn 35 mrd. kroner. Noreg sin del utgjorde 15,6 mrd. kroner, som er litt under halvparten av den totale verdien. I tillegg kjem verdiane som blir skapt av vidareforedling av fangsten. Den reelle verdien av avtalane er avhengig av i kor stor grad Noreg nyttar kvotane fullt ut.

Figur 1.2 i meldinga viser korleis den økonomiske verdien var fordelt mellom dei viktigaste avtalane i 2016. Denne fordelinga vil variere ein del frå år til år, som følgje av endringar i storleiken på kvotane og prisane i marknaden for dei ulike artane. Figuren illustrerer like fullt den økonomiske tyngda av dei ulike avtalane.

Torsken i Barentshavet er den kommersielt viktigaste bestanden Noreg har, og den norske kvoten hadde i 2016 ein verdi på om lag 6,9 mrd. kroner. Det er grunnen til at meir enn halvparten av dei samla verdiane av fiskeriavtalane kjem frå Russlandsavtalen. 29 pst. av verdiane frå avtalane totalt skriv seg frå kyststatsavtalane for dei tre pelagiske bestandane i Norskehavet. Makrellen er for tida den viktigaste med ein verdi på 2,3 mrd. kroner i 2016. Avtalen med EU om forvaltninga av fellesbestandane i Nordsjøen stod for 11 pst. av verdiane. Dette er høgare enn i 2014 og 2015 fordi dei oppnådde prisane var betre i 2016. Skagerrak-avtalen med EU stod for 4 pst. av dei samla verdiane i 2016.

Avtalen med Russland

Noreg og Russland har avtalt totalkvotar for 2017 på fellesbestandane i Barentshavet og fordelinga mellom Noreg, Russland og avsetjing til tredjeland. Landa har også avtalt gjensidig rett til å delta i fisket i kvarandre sine soner og har bytt kvotar som gjeld både fellesbestandar og nasjonale bestandar.

Torsken og hysa i Barentshavet har vore på eit svært høgt nivå dei siste åra. Dei to bestandane blir delt likt mellom Noreg og Russland etter at ein har sett av ein kvote til tredjeland. Tredjelandskvoten blir bytt mot kvotar på andre artar. Torskekvoten er ført vidare på om lag same nivå som i 2016, og er framleis høg historisk sett.

Partane vart einige om ein totalkvote for nordaust-arktisk torsk på 890 000 tonn i 2017. Den norske kvoten for 2017 er 399 523 tonn, inkludert 21 000 tonn kysttorsk. For nordaust-arktisk hyse har Noreg og Russland avtalt ein totalkvote på 233 000 tonn. Dette er ein nedgang på 11 000 tonn frå 2016. Den norske hysekvoten er med dette 113 564 tonn.

Noreg og Russland vedtok å vidareføre kvotefleksibilitet mellom år i fisket etter torsk og hyse. Det inneber at partane kan overføre inntil 10 pst. av kvoten til neste år, eller fiske inntil 10 pst. av eigen kvote på forskot.

På grunn av låg gytebestand vart det vedtatt å ikkje opne for kommersielt loddefiske i Barentshavet i 2017.

Noreg og Russland er einige om å vidareføre arbeidet i 2017 i analysegruppa, som er sentral for det gode norsk-russiske kontrollsamarbeidet. Partane skal sjå nærmare på norsk og russisk fiskeriregelverk om utkast av fisk. Arbeidet med å lage felles retningsliner for korleis inspeksjon av fiskefartøy i Barentshavet og Norskehavet skal gå føre seg, er stilt i bero.

Avtalane med EU

Noreg og EU har eit felles ansvar for å forvalte fiske-ressursane i Nordsjøen. I kvoteavtalen for 2017 er kvotane for torsk og sei auka, medan kvotane på sild og hyse er minska. Byteavtalen vart balansert. Avtalen inneheld òg føresegner om gjensidig løyve til å fiske i den andre parten si fiskerisone.

Dei seinare åra har det utvikla seg ein situasjon der torskekvoten Noreg tilbyr EU har auka kraftig, medan bestandar EU gir Noreg som motyting ikkje har gjort det same. Dette gjer at Noreg i 2017 har halde tilbake litt over 13 000 tonn torsk. I arbeidet med å forbetre skattleggingsmønsteret i Nordsjøen, har utkast av fisk vore ei utfordring. EU har til no praktisert eit utkastpåbod, medan utkast av fisk er forbode i Noreg. EU har vedteke ein reform av sin felles fiskeripolitikk som mellom anna inneber forbod mot utkast av fisk. Sjølv om reformvedtaket inneheld fleire unntak, er det eit viktig steg i rett retning. Forbodet har blitt implementert stegvis og vil vere ferdig i 2019.

Av fellesbestandane i Nordsjøen er det silda og seien som har den største kommersielle verdien for Noreg. Noreg har 29 pst. av sildekvoten og 52 pst. av seikvoten. Tilstanden for nordsjøsilda og seibestanden er god.

Noreg og EU har i tillegg inngått avtalar om fisket i Skagerrak/Kattegat og om svensk fiske i den norske delen av Nordsjøen (nabolandsavtalen). Det er silde- og rekefisket i Skagerrak som er av størst interesse for norske fiskarar.

Kyststatsavtalane

Makrell

Makrellbestanden har vore i god forfatning dei siste åra. Norge, EU og Færøyane inngjekk i 2014 ein femårig rammeavtale for forvaltning av makrell. Avtalen gir Noreg 26,67 pst. av delen til dei tre partane i avtalen. I tillegg er det sett av ein del til andre land. Ein har forsøkt å inkludere Island og Grønland i denne avtalen, men ikkje lykkast. Noreg, EU og Færøyane har difor frå og med 2015 inngått årlege treparts-avtalar om forvaltning av makrell, i tråd med rammeavtalen frå 2014.

I 2015 utarbeidde partane ein ny forvaltningsplan for makrell. ICES skal i 2017 gjennomføre eit såkalla benchmark for makrell, som er ein gjennomgang av forskingsmetodane dei brukar i bestandsvurderinga. Avtalepartane skal på bakgrunn av benchmark-rapporten evaluere og eventuelt endre forvaltningsplanen.

Norsk vårgytande sild

Norsk vårgytande sild (nvg-sild) er den største sildebestanden i verda, men har vore inne i ein periode med reduksjon. EU, Færøyane, Island, Noreg og Russland er kyststatar til nvg-silda, og Noreg har sidan 2007 hatt ein del på 61 pst. av totalkvoten. Dei siste åra har Færøyane kravd ein høgare del av den totale kvoten. Det færøyske kravet har ført til at heile spørsmålet om delinga mellom partane har blitt opna på nytt. Kyststatane har forhandla om delinga i fleire forhandlingsrundar, men har ikkje klart å bli einige om ein ny fempartsavtale.

I oktober 2016 blei kyststatane (Færøyane inkludert) samde om å føre vidare den opphavlege forvaltningsplanen for nvg-silda frå 1999. Partane blei også samde om å basere kvoteuttaket i 2017 på ICES si rådgjeving, noko som inneber eit uttak som er noko lågare enn maksimalt berekraftig nivå. Fram til no er det ikkje nådd ein avtale om fordelinga av andelar til statane, og kvotane vert fastsett unilateralt. Med utgangspunkt i ein felles kyststatsrapport om nvg-silda si sonetilhøyrsle har Noreg sett ein kvote for 2017 som inneber ein del på 67 pst.

Kolmule

Kolmula er den tredje store pelagiske bestanden i Nordaust-Atlanteren. Bestanden gjekk ned frå 2003 til 2009, men trenden har snudd og gytebestanden har nær dobla seg. Bestanden er no i god stand og blir hausta berekraftig. Etter initiativ frå EU har partane utarbeidd ein felles rapport om sonetilhøyrsle for kolmulebestanden. Med utgangspunkt i rapporten krev EU ein høgare del av totalkvoten. Færøyane har følgt opp og krev også ein større del. Kyststatane har dei seinaste åra forhandla i fleire rundar om ei ny fordeling av bestanden, men ein har førebels ikkje lukkast i dette.

I mangel på einigheit mellom alle partane inngjekk Noreg og EU 1. desember 2016 ein bilateral avtale om nvg-sild og kolmule for 2017. Avtalen gir begge partar tilgang til å fiske sine tradisjonelle delar av kyststatskvotane i kvarandre sine farvatn. Kvotane bind ikkje partane opp med omsyn til framtidige forhandlingar om delar. I ein situasjon utan avtalar for 2017 gir tilgangsavtalen noko stabilitet for 2017.

Dei regionale fiskeriforvaltningsorganisasjonane

Den nordaustatlantiske fiskerikommisjonen (NEAFC) har ein samordnande funksjon i reguleringa av fisket etter bestandar som vandrar mellom partane sine økonomiske soner og internasjonalt farvatn. Dette gjeld kolmule, norsk vårgytande sild, makrell og uer. I tråd med kyststatsavtalen for kolmule for 2017 vedtok årsmøtet ein kvote for fiske i internasjonalt farvatn, fordelt på Danmark (for Grønland) og Russland. I tillegg kan kyststatane sine nasjonale kvotar verte fiska i internasjonalt farvatn. Årsmøtet vedtok også ei regulering av fiske av norsk vårgytande sild. Reguleringa er basert på kyststatsavtalen og inneber at kyststatane også kan fiske sine nasjonale kvotar i internasjonalt farvatn. Når det gjeld makrell, er kyststatane ikkje einige om ein avtale for 2017 som omfattar alle partane. Årsmøtet vedtok derfor ei regulering for internasjonalt farvatn utan kvantumsavgrensingar. Reguleringa sikrar rapportering og hindrar ekspansjon i fisket av partar som ikkje er kontraktspartar til NEAFC. Det vart fastsett ein kvote for fisket etter uer i Irmingerhavet, medan partane ikkje vart einige om regulering av uer i Norskehavet.

Mange av bestandane som blir forvalta av Den nordvestatlantiske fiskeriorganisasjonen (NAFO), er under moratorium. Noreg har rett til å fiske på lodde, torsk og to rekebestandar, men av desse er berre torskefisket ope. Det er sett i gang arbeid med å utarbeide forvaltingsplanar for viktige bestandar. Det er eit viktig steg framover. NAFO har dei siste åra lagt stor vekt på å regulere fisket med botnreiskapar slik at sårbare marine økosystem blir skåna. I dag er i alt 21 område i NAFO stengde for fiske med botnreiskapar for å verne konsentrasjonar av korallar og svampar som har særleg sårbare økosystem. Stengingane gjeld også seks område med undersjøiske fjell i opne hav utom kontinentalsokkelen. På årsmøtet i 2016 vedtok NAFO endringar i reglane om hamnestatskontroll som inneber implementering av den globale FAO-avtalen. I tillegg blei det vedtatt å gjennomføre ei ny prestasjonsevaluering av organisasjonen, som venteleg vil bli gjennomført i 2017 og 2018. Det er også venta at ein ny konvensjon vil tre i kraft på årsmøtet i 2017.

Noreg hadde i åra 2007–2013 forbod mot fiske og landing av makrellstørje. Den internasjonale kommisjonen for bevaring av atlantisk tunfisk (ICCAT) har no klare indikasjonar på at tilstanden til bestanden er betre, men er likevel tilbakehalden med å tilrå store kvoteaukingar. Totalkvoten for 2017 er sett til 23 155 tonn. Noreg opna for fangst av den norske kvoten i 2014. Den norske kvoten var på 36,57 tonn i 2015 og 43,71 tonn i 2016. I 2016 blei heile kvoten fiska opp, og det blei i tillegg tatt 4,15 tonn makrellstørje som bifangst. Den norske kvoten er auka til 52,48 tonn for 2017.

Kommisjonen for bevaring av dei marine levande ressursane i Antarktis (CCAMLR) har vedteke å vidareføre kvotane på krill i Antarktis på same nivå som tidlegare. Tilrådd fangst er 5,61 millionar tonn. Kvoten er ikkje delt mellom dei enkelte medlemmane. Den norske flåten fiska om lag 60 pst. av den totale krillfangsten i konvensjonsområdet i sesongen 2015/2016.

Den norske kvoten på vågekval blir fastsett på bakgrunn av det arbeidet som er gjort i Den internasjonale kvalfangstkommisjonen (IWC) sin vitskapskomité.

Kvoten for vågekval i 2017 er på 999 dyr, som inneber ein auke frå 880 dyr i fjor.

Barentshavet

I Barentshavet finn vi no store mengder vaksen torsk (skrei) sjølv om vi er over toppen og mengda vil minke noko dei neste åra. Også hysebestanden står det godt til med, men rekrutteringa har vore meir normal dei siste åra, og storleiken på bestanden er litt redusert frå det rekordhøge nivået vi har hatt dei siste 6–8 åra. Det ser også ut som om blåkveitebestanden og snabeluerbestanden er på eit stabilt og historisk sett middels nivå. Lodda var i åra 2009–2013 på eit relativt høgt og stabilt nivå, men kasta lite av seg i form av fiske, sidan det kraftige beitepresset frå torsken har teke mesteparten av den årlege produksjonen. Loddebestanden har minka kraftig etter 2013, og i 2016 og 2017 vart det ikkje fiska lodde.

Norskehavet

Dei store og kommersielt viktige bestandane i Norskehavet er dei pelagiske bestandar. Dei tre viktigaste er sild, makrell og kolmule. Medan sildebestanden er på nedtur, er det motsette tilfelle for dei to andre. Makrellen har hatt særs god rekruttering, det vil seie at sterke årsklassar har kome inn i bestanden i mange av dei seinare åra. Kolmulen har også, etter ein periode med svak rekruttering, no kome inn i ein betre periode, og denne bestanden er på eit høgt nivå. Silda er inne i ein periode med bestandsreduksjon på grunn av manglande rekruttering. Gytebestanden blir difor redusert frå år til år både på grunn av naturleg død og fiske. Så langt har ein ikkje observert teikn til neste sterke sildeårsklasse. Tilrådd totalkvote for 2017 er på 646 075 tonn.

Nordsjøen og Skagerrak

Nordsjøen er eit svært produktivt område der det har vore hausta mykje sjømat på eit lite areal. Her finst både pelagisk fisk og botnfisk, reker og kreps. I lange periodar har botnfisken vore viktigast i fiskeriet i Nordsjøen og Skagerrak, men det har gått attende med fangsten av botnfisk. Både på 1970- og 1980-talet vart det hausta rundt 1 million tonn botnfisk åleine frå dette området. Det er vanskeleg å peike på ei einskild årsak til nedgangen, men både overfiske og utkast/neddreping av yngel har utan tvil mykje av skulda.

Det er uklåre bestandsgrenser for sei, og difor blir seien i Nordsjøen og Skagerrak slått saman med seien vest av Skottland i bestandsvurderinga og kvoterådgjevinga. Rekrutteringa i seinare år har vore svært dårleg. Rådet for 2017 er ein totalfangst på 140 653 tonn.

Det er vanskeleg å skilje dei ulike torskestammane i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen, og torsken i dette området blir difor handsama som ein bestand i forvaltningssamanheng. ICES vurderer gytebestanden til å ha auka noko frå det kritisk låge nivået i 2006 til over grensenivået. Tilrådd kvote for 2017 er maksimalt 47 359 tonn, og er basert på MSY-tilnærminga.

ICES vurderer bestanden av hyse til å vere i dårleg stand og ikkje berekraftig hausta.

Raudspette

ICES vurderer bestanden til å vere i god stand og berekraftig hausta. ICES tilrår at fangsten i 2017 ikkje bør overstige 158 201 tonn.