1.1 Hovudtrekk i finanspolitikken

1.1.1 Innleiing

Meldinga gjeld statsrekneskapen medrekna folketrygda for 1998.

Dei samla inntektene i statsrekneskapen for 1998 var 471,3 mrd. kroner medan utgiftene var på 443,7 mrd. kroner. Nettoinntektene i statsbudsjettet frå petroleumsverksemda var på 45,0 mrd. kroner. Statsrekneskapen syner dermed eit oljekorrigert underskot på 17,5 mrd. kroner. Det vart i samband med nysalderinga av 1998-budsjettet vedteke at 17,1 mrd. kroner av petroleumsinntektene skulle inntektsførast på statsbudsjettet. Statsrekneskapen vert dermed gjort opp med eit underskot på 0,4 mrd. kroner. Den attverande delen av petroleumsinntektene på 28,0 mrd. kroner vart avsett i Statens petroleumsfond.

I meldinga vert det og gjort greie for inntektene og utgiftene til Statens petroleumsfond. Forutan overføringa frå statsrekneskapen viser rekneskapen for fondet 6,2 mrd. kroner i renteinntekter og utbytte. Statens petroleumsfond viser dermed eit samla overskot på 34,2 mrd. kroner for 1998. Ved utgangen av 1998 var kapitalen i fondet 164,6 mrd. kroner.

Samla sett blir statsrekneskapen og Statens petroleumsfond gjort opp med eit overskot på 33,8 mrd. kroner.

Tabell 1.1 i meldinga gjev oversyn over inntekter og utgifter utanom lånetransaksjonar på statsbudsjettet og Statens petroleumsfond i 1997 og 1998.

Samanlikna med 1997 har inntekter utanom lånetransaksjonar og inntekter frå petroleumsverksemd gått opp med 7,6 pst. Utgifter utanom lån og petroleumsverksemd har auka med 6,6 pst. Det oljekorrigerte underskotet er redusert med 2,6 mrd. kroner frå 1997 til 1998. Samstundes har netto oljeinntekter gått ned med 41,8 mrd. kroner. Statens petroleumsfond sine renteinntekter og utbytte auka med 2,3 mrd. kroner. Statens petroleumsfond sitt overskot er dermed redusert med 33,2 mrd. kroner og samla overskot i statsbudsjettet og Statens petroleumsfond er redusert med 36,3 mrd. kroner.

Statsbudsjettets brutto finansieringsbehov auka vesentleg frå 1997 til 1998. Hovudårsaka er 19,5 mrd. kroner i auka avdrag på uteståande gjeld på grunn av førtidig tilbakekjøp av statsobligasjonar og førtidig innfriing i Folketrygdfondets langsiktige kontolån.

1.1.2 Nærare om utvikling av budsjettet for 1998 gjennom budsjettåret

Tabell 1.3 i meldinga gjev eit samla oversyn over inntektene, utgiftene og overskotet på statsbudsjettet og statsrekneskapen og Statens petroleumsfond for 1998, medan tabell 1,4 i meldinga viser utviklinga i finansieringsbehovet til Statskassa.

I 1998 har inntektsløyvingane utanom lånetransaksjonar blitt redusert med 30,4 mrd. kroner frå 499,0 mrd. kroner i vedteke budsjett (Blå bok) til 468,6 mrd. kroner i nysaldert budsjett. Utgiftsløyvingane utanom lånetransaksjonar vart auka med 8,7 mrd. kroner frå 430,1 mrd. i vedteke budsjett til 438,8 mrd. kroner i nysaldert budsjett. Denne endringa må m.a. sjåast i samanhang med at utgiftene til petroleumsverksemda auka med 2,2 mrd. kroner. Det blir også vist til St.prp. nr. 65 (1997-98) Omprioriteringer og tilleggsbevilgninger på statsbudsjettet 1998 kor det m.a. framgår at utgifter til kjøp av jernbanestrekninga Gardermoen-Eidsvold på 1,7 mrd. kroner ikkje vert foreslått dekka inn.

Nysaldert budsjett viste eit oljekorrigert underskot på 16,0 mrd. kroner, som er 2,3 mrd. kroner lågare enn i vedteke budsjett. Oljeinntektene gjekk ned med 39,2 mrd. kroner og oljeutgiftene auka med 2,2 mrd. kroner, slik at netto inntekter frå oljeverksemda vart 41,4 mrd. kroner lågare enn i vedteke budsjett. Samla sett innebar dette ei forverring i budsjettbalansen på 39,1 mrd. kroner. I tillegg vart anslaget for renteinntekter i Statens petroleumsfond auka med 0,6 mrd. kroner.

I vedteke budsjett for 1998 vart løyvingane til arbeidsmarknadstiltak redusert grunna høge overførte løyvingar frå 1997 til 1998 under desse utgiftskapitla. Den reduserte løyvinga skulle ikkje gitt lågare utgifter i statsrekneskapet for 1998, men reduserte overførte løyvingar frå 1998 til 1999. Både anslag på rekneskap ut frå vedteke budsjett (Blå bok) og ut frå nysaldert budsjett viste derfor 11 mrd. kroner høgare oljekorrigert underskot enn dei vedtekne budsjetta. I løyvinga for overføring frå Statens petroleumsfond til statsbudsjettet ved ny salderinga av statsbudsjettet vart det teke omsyn til denne meirutgifta ved at overføringa frå fondet til statsbudsjettet vart auka med 1,1 mrd. kroner utover det som var naudsynt for å dekke det budsjetterte oljekorrigerte underskotet.

Ei samla oversikt over løyvingsendringane gjennom 1998 er gjeve i St.prp. nr. 30 (1998-99) Ny saldering av statsbudsjettet medrekna folketrygda 1998.

1.1.3 Hovudtala i statsrekneskapen for 1998 samanlikna med nysaldert budsjett

I statsrekneskapen for 1998 er oljekorrigert underskot 0,4 mrd. kroner høgare en lagt til grunn ved nysalderinga. Tilbakeføringa frå Statens petroleumsfond til statskassa vart endeleg fastlagd i nysaldert budsjett for å dekkje det oljekorrigerte underskotet som då vart forutsatt. På denne bakgrunnen vert statsrekneskapen for 1998 gjort opp med eit underskot på 0,4 mrd. kroner som utgjer avviket i det oljekorrigerte underskotet mellom anslag på rekneskap i nysalderinga og rekneskapen.

På inntektssida er skatte- og avgiftsinntektene auka med 0,7 mrd. kroner. Netto renter og aksjeutbytte er redusert med 1,0 mrd. kroner. Utgiftene utanom petroleumsutgifter og renteutgifter er auka med 1,9 mrd. kroner. Ein har da tatt omsyn til at føringstekniske forhold i rekneskapen gjev meirutgifter samanlikna med budsjettet. Dei auka utgiftene må sjåast på bakgrunn av 1,3 mrd. kroner i lågare overførte løyvingar til 1999 i forhold til overførte løyvingar frå 1997 enn lagt til grunn ved nysalderinga av budsjettet. Dei øvrige meirutgiftene er i stor grad dekka av meirinntekter. Samla syner rekneskapen meirinntekter på 1,9 mrd. kroner utanom petroleumsinntekter, skattar, renter og aksjeutbytte. Utgiftene aukar med 395 mill. kroner meir enn inntektene, og budsjettbalansen er difor svekkja tilsvarande.

Rekneskapen for 1998 syner eit lånebehov på 55,3 mrd. kroner som er 7,1 mrd. kroner høgare enn lagt til grunn ved ny saldering av 1998-budsjettet. Dette skuldast større avdrag på innanlandsk statsgjeld enn forutsatt ved nysalderinga av budsjettet.

1.1.3.1 Auka inntekter

Inntektene utanom lånetransaksjonar og petroleumsinntekter viser samla meirinntekter på 3 144 mill. kroner i forhold til nysaldert budsjett. Hovudkomponentane er (mill. kroner):

Inntektene under departementa vart 2 556 mill. kroner høgare enn lagt til grunn i nysaldert budsjett. Mellom anna vart inntektene under Jernbaneverket, statssjukehusa, Statsbygg, SND og politi- og lens-mannsetaten høgare enn budsjettert. Elles omfattar meirinntektene under departementa ei rekke gebyr, refusjonar, sals- og leigeinntekter, oppdragsinntekter m.m.

Rekneskapen vil normalt gje ei del meirinntekt for departementa. Mellom anna gjeld dette refusjonar av utgifter til arbeidsmarknadstiltak, fødselspengar og lærlingar som ikkje er inkluderte i løyvingane i budsjettet. I tillegg vert det overført midlar frå dei enkelte fagdepartementa til fylkesmannsembeta. Nokre departement har også høve til å utføre oppdragsverksemd mot refusjon av utgiftene. Slike meirinntekter utgjer samla om lag 1,1 mrd. kroner for 1998. Dei samla meirinntektene på 1,1 mrd. kroner vert motsvara av tilsvarande meirutgifter og innebær dermed ikkje ein styrking av budsjettbalansen. Den resterande auken i inntekter er på 2,3 mrd. kroner, inkl. 0,7 mrd. kroner i auka skatte- og avgiftsinntekter.

1.1.3.2 Auka utgifter

Dei siste fem åra har overføring av unytta løyvingar (inkl. lånetransaksjonar) vore (mill. kroner):

I nysaldert budsjett var det lagt til grunn at overførte løyvingar til neste budsjettår ville verte redusert frå 1997 til 1998. Hovudårsaka var ein forventa reduksjon på om lag 1,1 mrd. kroner i overførte beløp til arbeidsmarknadstiltak. Rekneskapen syner at reduksjonen i overført beløp under arbeidsmarknadstiltak vart 1 228 mill. kroner.

Nedgangen i overførte beløp når ein held lånetransaksjonar og statleg petroleumsverksemd utanom, var på 2 406 mill. kroner.

Meirutgiftene i rekneskapen i forhold til nysaldert budsjett for 1998 er netto på 2 267 mill. kroner når en held lånetransaksjoner og statleg petroleumsverksemd utanom. Fleire forhold har bidratt til det høgare utgiftsnivået.

Driftsutgiftene under politi- og lensmannsetaten vart 200,5 mill. kroner høgare enn budsjettert, driftsutgiftene under Rikshospitalet vart 248,4 mill. kroner høgare enn budsjettert og utgiftene til drift og vedlikehald under Jernbaneverket vart 436,5 mill. kroner høgare enn i nysaldert budsjett. Desse meirutgiftene er i stor grad fylgt av auka inntekter av om lag same storleik. Investeringane under Statsbygg var 184,0 mill. kroner.

Utgiftene til renter på innanlandsk statsgjeld er auka med 544,3 mill. kroner i forhold til løyvinga i det nysalderte budsjettet.

Redusert overførte løyvingar frå 1998 til 1999 i forhold til overførte løyvingar frå 1997 til 1998 gjev ei meirutgift i rekneskapen for 1998.

Departementa har og hatt stor auke i oppdragsinntekter som dei kan bruke og som derfor gjev meirforbruk under driftsutgiftene (jf. pkt. 1.3.1 ovanfor).

Føring av refusjonar for utgifter til arbeidsmarknadstiltak, fødselspenger og lærlingar gjev både høgare inntekter og utgifter i rekneskapa enn i budsjetta. Ikkje-budsjetterte overføringar frå departementa til fylkesmannsembeta bidrar også til å forklare auken.

Eit reelt mindreforbruk under enkelte kapittel bidreg isolert sett til lågare utgiftsnivå i 1998. Det gjeld mellom anna utgiftene til dagpengar som vart 137,4 mill. kroner lågare enn budsjettert, lågare rentestønad under Statens lånekasse for utdanning med 96,6 mill. kroner, lågare utgifter til driftstilskot til barnehagar med 93,1 mill. kroner. Lågare utgifter til tilskot til dekning av tap under frikommuneforsøk med 107,7 mill. kroner, samt 186,5 mill. kroner lågare utgifter til tilskot til Statens Pensjonskasse.

1.1.3.3 Redusert finansieringsbehov

Rekneskapen for 1998 viser at utgiftene til utlån vart 2 753 mill. kroner mindre enn rekna med ved nysalderinga. Mindreutgiftene til lånetransaksjonar er samansett slik (mill. kroner):

I 1998 vart inntektene frå tilbakebetalingar 2 555 mill. kroner lågare enn budsjettert. Dette kjem av endra tilbakebetalingar frå (mill. kroner):

Ved at netto utlån vart 198 mill. kroner lågare enn budsjettert, og at statsbudsjettet synte eit underskot på 395 mill. kroner, vart statsbudsjettet sitt netto finansieringsbehov 196 mill. kroner høgare enn vurdert til ved nysalderinga av budsjettet.

Auka innbetaling av avdrag på innanlandsk statsgjeld med 7 259 mill. kroner gjorde at brutto finansieringsbehovet auka med til saman 7 455 mill. kroner i forhold til det nysalderte budsjettet.

1.1.4 Statens petroleumsfond

Det går fram av tabell 1.3 i meldinga at oljeskattar og utgifter og inntekter av statleg petroleumsverksemd avvik slik frå nysaldert budsjett (mill. kroner):

Meirutgiftene under statleg petroleumsverksemd kjem i hovudsak av at investeringane vart høgare enn rekna med i budsjettet. Driftsresultatet i statleg petroleumsverksemd vart 1,1 mrd. kroner lågare i forhold til nysalderinga av budsjettet. Dette har særleg samanheng med at avskrivingane vart om lag 790,0 mill. kroner høgare enn budsjettert. Årsaka til dette er ekstraordinære nedskrivingar på einskilde felt som følgje lågare oljepris. Avskrivingane vert førte som inntekt på statsbudsjettet slik at netto nedgang i petroleumsinntektene frå nysaldert budsjett vart på 0,3 mrd. kroner.

Netto oljeinntekter er rekneskapsført med 690,2 mill. kroner mindre enn forutsatt i nysaldert budsjett. Ved at netto kontantstraumen vert overført til Statens petroleumsfond er brutto overføring til fondet redusert med same beløp, til 45 041 mill. kroner. Overføringa frå fondet til statskassen er slik det var budsjettert, noko som inneber at netto overføring til Statens petroleumsfond er 690,2 mill. kroner lågare i rekneskapen enn i det nysalderte budsjettet.

Det er i meldinga gjort nærmare greie for inntekter og utgifter i statsrekneskapen for 1998, for resultatet på særskilte område og for finansposta og kapitalrekneskapen.

Det er i avsnitt 6.3 i meldinga omtale av statlege garantiar og i avsnitt 6.4 er det omtale av offentlege fond under forvaltning av Finansdepartementet.

I kap. 7 i meldinga er det gitt ei orientering om resultatrekneskapen for Statens Petroleumsfond. Rekneskapen for fondet er ikkje ein del av statsrekneskapen.