Vedlegg: Brev fra Fiskeridepartementet til næringskomiteen,datert 1. mars 1999.
Eg viser til Næringskomiteen sine spørsmål i tilknyting til handsaming av Ot prp nr 21 om lov om endring av lov 3. juni 1983 nr 40 om saltvannsfiske m.v. (enhetskvoteordning).
Etter mi oppfatning er det sentrale spørsmålet som blir reist i lesarbrevet, kor langt statens råderett over fiskeressursane skal strekkje seg.
Gjeldande fiskerilovgivning byggjer på at det er staten som har råderett over fiskeressursane og at private må ha offentleg løyve for å få slik råderett. Vi har såleis ikkje skipa eit system basert på fri omsetnad av kvotar. Når private ved tildeling av kvote får råderett over fiskeressursar kan vedkommande fiske kvoten etter føresegner i saltvassfiskelova og omsette fangsten etter føresegner i råfisklova.
Fiskerilovgivninga må ha føresegner som tillet sal av fartøy for å gi høve til fornying i fiskeflåten og for å gi fleksibilitet i drifta av dei einskilde reiarlaga. Slike føresegner må utformast slik at fiskeripolitiske omsyn om busetting, sysselsetting og lønnsemd blir ivareteke, samstundes som det skal vere mogeleg å administrere føresegnene.
Innanfor konvensjonelt torskefiske gruppe I nord for 62 N, som lesarbrevet omhandlar, er det om lag 3 000 fartøy som blir tildelt deltakeradgang og kvote. Fiskeristyresmaktene kan tildele ein maksimal- eller fartøykvote for den som oppfyller vilkåra for deltaking i dette fisket. Ein tilfeldig privatperson kan såleis ikkje bli tildelt kvote, men berre den som er oppført i manntalet på blad B og som rår over eit fiskefartøy o.s.v.
Det er altså høve til å omsette fiskefartøy og etter føresegnene kan den som oppfyller vilkåra for deltaking i konvensjonelt torskefiske gruppe I nord for 62 N bli tildelt deltakeradgang og kvote etter reguleringsføresegnene. Det er utanfor fiskeristyresmaktene sin kompetanse å avgjere kva pris som kan avtalast for eit fiskefartøy. Dette er eit tilhøve som dei private må avgjere seg i mellom. Når kjøper oppfyller vilkåra for deltaking i dette fisket, og blir gitt løyve, følgjer det av reguleringsføresegnene kor mykje han kan fiske. Som det kjem fram i lesarbrevet er det mogeleg at dei private legg inn verdien av forventa kvote i salet av fartøyet.
Sistnemnde er vanskeleg å kontrollere for fiskeristyresmaktene mellom anna fordi innhaldet i avtalen mellom kjøper og seljar er av privat karakter og såleis kan haldast skjult. Eit verkemiddel som offentleg prisregulering vil av samme grunn kunne omgåast. Det er derfor etter mi oppfatning vanskeleg å gripe inn mot at det blir avtalt vederlag også for forventa kvote frå fiskeristyresmaktene.
Utgangspunktet er at ein kan selje eit fiskefartøy til kven som helst, men at tildeling av deltakaradgang og kvote for fiske i konvensjonelt torskefiske nord for 62 N i gruppe I og mange andre fiskeri, er regulert av styresmaktene. Omsetnad av fartøy må etter føresegnene skje innan fylket, med unntak av fiskarar i Nord-Troms og Finnmark som kan kjøpe fartøy frå heile landet. Det er samstundes eit krav for å kjøpe fiskefartøy frå same fylke som ein er busett, at vedkommande har vore busett i minst 1 år i fylket. Vidare er det fastsett krav om 10 % av kvoten må vere fiska i 1997 og 15% i 1998 for å sikre at løyve blir nytta etter sitt innhald, d.v.s. at ein må framvise ein slik aktivitet for å vere kvalifisert for gruppe I. I motsett høve skal ein fiske innanfor gruppe II.
Som det framgår ovanfor det lagt så mange restriksjonar på den private sin råderett over ein kvote at det etter mi oppfatning ikkje kan oppfattast som, som lesarbrevet gir uttrykk for, at vi har eit system med omsetnad av kvotar. Fiskeristyresmaktene har kompetanse til å tildele løyve til å ta del i fiske og til å tildele kvote. Dette blir gjort ved forskrift (kvote) og ved enkeltvedtak (løyve til deltaking).
Skilnaden mellom ei ordning med omsetnad av kvotar og einingskvoteordningane er at sistnemnde byggjer på at kvoten må bli tildelt av fiskeristyresmaktene, d.v.s. at råderetten over kvoten ikkje kan overførast direkte mellom private utan løyve frå styresmaktene.
Når ein einingskvote blir tildelt skjer dette etter at ei rekke vilkår som skal sikre fiskeripolitiske omsyn er oppfylt. Sjølv om alle vilkåra er oppfylt kan fiskeristyresmaktene etter ei skjønnsmessig vurdering avslå søknaden.
Etter ordningane er det lagt inn ei rekke skrankar i råderetten over einingskvoten:
1. tilsegn knytast til reiarlaget for å hindre at ein ved sal av fartøyet motverkar fastsette vilkår.
2. eit tilsegn gjeld for 10 eller 13 år , men kvoten skal tildelast årleg.
3. det er føresett i forarbeida til ordningane at dei kan opphevast. Dette har samanheng med at lengda på det tidsrommet einingskvote kan tildelast er politisk bestemt, d.v.s. at ingen har rettskrav på tildeling i 10 eller 13 år.
Dagens praksis er derfor ikkje å rekne som omsetnad av kvotar.
Kvotefordelinga mellom kyst- og havfiskeflåten må fastsetjast uavhengig av einingskvoteordninga og ut frå kva som vil vere ei turvande fordeling til eikvar tid. Dette er lagt til grunn i saltvassfiskelova § 4.
Det er likevel ikkje meininga at den nedbygginga som einingskvoteordningane skaper skal nyttast til å bygge opp kapasiteten i andre flåtegrupper, men for å tilpasse kapasiteten innanfor flåtegruppene.
Fastsetjing av perioden kor einingskvote kan bli tildelt skjer ut frå to omsyn. På den eine sida omsynet til at einingskvoteordninga berre er ei politisk binding og ikkje ei rettsleg førehandsbinding av forvaltningsmyndighet og derfor må avgrensast mest mogeleg i tid. På den andre sida omsynet til den økonomiske drivkrafta eit reiarlag må ha for å trekkje ut eit fartøy som vil trekkje i retning av at ordninga for å få verknad må vare ei viss tid.
Det er gjennomført utgreiingar hos Noregs Handelshøgskule/ Stiftelsen for Samfunns- og Næringslivsforskning i Bergen som har vist til at ordninga for torsketrålflåten må vare i 10 - 15 år med dobbel torsketrålkvote for å gi reiarlaga den nødvendige drivkrafta til å bruke ordninga, jf. SNF rapport 69/93. Tidsspennet i ordninga for grønlandsreketrålflåten er fastsett ut frå ei samanlikning med tilsvarande tilråding i SNF rapporten for torsketrålarane.
I einingskvoteordninga for ringnotflåten er det fastsett at einingskvota skal avkortast i tråd med ei tilråding frå eit fleirtal i Sjøfarts- og fiskerikomiteen, jf. Innst. O. nr. 103 (1992-93) side 4. Avkortinga er fastsett for at eit visst kvantum skal gå tilbake til gruppa for refordeling. Det er lagt til grunn ei differensiert avkorting for å hindre at fartøy blir teke ut av fiske i regionar som har hatt ein kraftig flåtereduksjon til føremon for regionar som har styrkja sin del av den totale flåten. Samstundes er avkortingsprosenten fastsett slik at eit reelt kvantum går tilbake og blir refordelt i gruppa.
Det er mi oppfatning at desse avkortingsføresegnene har virka etter føremålet.
28 meter største lengde er nytta i dei fleste reguleringar og er således ein avgrensing som er innarbeide i reguleringane. For torskefiske nord for 62� N er fartøy under 28 meter regulert med maksimalkvoter med ein stor grad av overregulering. For 1998 100%. Innføringa av enhetskvoter for fartøy innanfor denne gruppa kan føre til kapasitetsoppbygging ved at lite effektive fartøy blir tatt ut i enhetskvote prosjekt, kombinert med nybygg eller eksisterande effektive fartøy.
Eg meiner således at ei høveleg grense går ved 28 meter og det er derfor i Ot prp nr 21 (1998-99) foreslått at fartøy over 28 meter største lengde som fisker med konvensjonelle reiskap og med adgangsbegrensning skal vere omfatta av heimelen i saltvassfiskelova § 5a.
Oversikt over geografisk fordeling av konsesjonar for dei ulike gruppene som er omfatta av dei einskilde einingskvoteordningane:
Ringnot | Torsketrål | Grønlandsreketrål | |
Finnmark | 6 | 26 | 1 |
Troms | 7 | 28 | 7 |
Nordland | 9 | 27 | 1 |
Nord-Trøndelag | 1 | ||
Sør-Trøndelag | 2 | ||
Møre- og Romsdal | 27 | 24 | 9 |
Sogn- og Fjordane | 6 | 1 | |
Hordaland | 38 | ||
Rogaland | 2 | ||
Totalt | 98 | 105 | 18 |
Oversikta byggjer på data frå Fiskeridirektoratet pr. 25. februar 1999. Ervervsløyve etter denne tid vil endre oversikta.
Einingskvoteordningane kan medverke til auka konsentrasjon i fiskerinæringa dersom ordningane ikkje blir underlagt skrankar. I dei gjeldande ordningane ble det lagt inn slike skrankar nettopp for å motverke konsentrasjonar:
1. det er i alle ordningane laga vilkår som skal hindre at fartøy frå Nord–Noreg blir tekne ut til føremon for reiarlag i sør.
2. det er fastsett vilkår i torsketrålordninga som skal hindre sal av fartøy ut av mindre regionar i Nord-Noreg for å sikre råstofftilførsle til landindustri.
3. det er i torsketrålordninga fastsett grupper slik at mellom anna ombordprodusentar ikkje kan ta ut småtrålarar og ferskfisktrålarar.
4. det er fastsett eit kvotemaksimum for kvart enkelt fartøy, kvart enkelt reiarlag og for samarbeidande reiarlag i alle ordningane.
Eg er innstilt på at slike skrankar også skal leggjast inn i dei kommande ordningane.
Når vi har foreslått ein permanent heimel for å innføre spesielle kvoteordningar etter saltvassfiskelova § 5a har dette ikkje samanheng med spørsmålet om kor lenge dei enkelte ordningane skal vare. Som nemnt ovanfor i punkt 4 må dette spørsmålet avgjerast særskilt og det er uansett ikkje lovgrunnlag for å binde forvaltningsmyndigheit på førehand for all framtid.
Ein fiskekvote er ikkje nokon vedvarande rett, dette gjeld også einingskvote, men blir tildelt årleg ut frå ein fastsett totalkvote som varierer frå år til år. Det er såleis rettsleg rom for å rekruttere nye deltakarar inn i fisket uavhengig av innføring av einingskvoteordningar.
Fiskeriverksemd føreset fiskerifagleg kompetanse om bord i fartøya og det er allereie i dag vanleg å la nøkkelpersonell få del i eigedomsretten til fartøyet. Dette er ei utvikling som vil fortsette og som vil sikre rekruttering av nye eigarar med fiskarbakgrunn også i framtida.
Eg legg dessutan til grunn at einingskvoteordningar ikkje skal innførast for fartøy mindre enn 28 meter, jf. Ot prp nr 21, og såleis ikkje vil ha nokon innverknad på rekrutteringa av fiskarar i desse flåtegruppene.
I og med at resultatet i dommen er så nært knytt opp til ei vurdering av det islandske systemet for adgangsbegrensning i høve til den islandske grunnlovens art 75, har dommen svært avgrensa overføringsverdi til norske forhold. Føresegna i vår grunnlovs § 101, kor det heiter at «Nye og bestandige Indskrænkninger i Næringsfriheden bør ikke tilstedes Nogen for Fremtiden», har ikkje vore sett på som skranke for avgrensingar i næringsfridomen, d.v.s. konsesjonsordningar, som er innført ved lov eller med heimel i lov.