Bakgrunn

I dokumentet blir det fremja følgjande forslag:

«Stortinget ber regjeringa instruere Mattilsynet om å stanse avlivinga av villgeitene i Sogn og finne ei minneleg løysing med dei nye eigarane for å sikre dyrevelferda til villgeitene.»

Sjå dokumentet for nærare utgreiing av forslaget.

Komiteen si handsaming

Komiteen har i brev av 24. februar 2025 til Landbruks- og matdepartementet ved statsråd Nils Kristen Sandtrøen bedt om ei vurdering av forslaget. Svaret frå statsråden går fram av vedlagte brev av 3. mars 2025. Komiteen inviterte til skriftleg høyring i saka, og har mottatt tre høyringsinnspel. Innspela er samen med dokumenta i saka tilgjengeleggjort på sakssida på stortinget.no.

Merknader frå komiteen

Komiteen, medlemene frå Arbeidarpartiet, Rita Hirsum Lystad, Runar Sjåstad, Rune Støstad og Solveig Vitanza, frå Høgre, Nikolai Astrup, Olve Grotle, Sveinung Stensland og Henning Wold, frå Senterpartiet, Nils T. Bjørke, Jenny Klinge og leiaren Erling Sande, frå Framstegspartiet, Lill Harriet Sandaune og Bengt Rune Strifeldt, frå Sosialistisk Venstreparti, Kari Elisabeth Kaski, frå Raudt, Geir Jørgensen, frå Venstre, Alfred Jens Bjørlo, og frå Miljøpartiet Dei Grøne, Rasmus Hansson, viser til Dokument 8:95 S (2024–2025) representantforslag om å ta vare på villgeitene på Kvist mellom Høyanger og Balestrand i Sogn og Fjordane.

Komiteen viser til landbruks- og matministeren sitt brev av 3. mars 2025, der det blir vist til at geitene må reknast som domestiserte dyr, altså husdyr. Vidare viser statsråden til at det viktigaste ikkje er bruk av omgrep, men at geitene sin overleving fram til i dag ikkje inneber at dei har tilpassa seg naturen slik ville dyr har det.

Komiteen viser vidare til at det er Mattilsynet som fører tilsyn og treffer nødvendige vedtak for å oppnå etterleving av reglar gitt i, eller i medhald av, lov om dyrevelferd. Landbruks- og matministeren opplyser vidare om at han har tillit til at Mattilsynet har gjort sitt vedtak på grunnlag av gode faglege vurderingar, og at han ikkje vil tilrå at det blir gjort vedtak i tråd med representantforslaget.

Komiteen vil òg vise til at Mattilsynet sitt vedtak ifølgje landbruks- og matministeren inneber at flokken må avviklast innan utgangen av 2025, men utelukkar ikkje at det kan skje på andre måtar enn ved avliving, dersom det er råd.

Komiteen viser til at det er kome inn tre skriftlege innspel i saka.

Medlemene i komiteen frå Høgre, Sosialistisk Venstreparti, Raudt, Venstre og Miljøpartiet Dei Grøne viser til utviklinga som har funne stad den siste tida, ved at ein nabo har tatt over nokre av geitene. Desse medlemene viser òg til at det i høyringssvaret frå NIBIO går fram at Norsk genressurssenter og Statsforvaltaren i Vestland samarbeider med eigar og verten om å utarbeide ein plan for korleis det unike dyrematerialet kan takast vare på både i genbank og i ordinært husdyrhold så snart smittestatus er avklart. Vidare heitar det i høyringssvaret:

«Planen vil gå over flere år og fordrer at smittestatus hos flokken er så god at Mattilsynet etter hvert frigir de temmede kjea fra karantenen de står i nå.»

Desse medlemene oppfattar dette slik at det reint tidsmessig vil kunne vere ein fordel for dette gen-arbeidet om det blir gått ein ny runde med å finne ei anna løysing enn å avvikle dyreflokken innan den fristen Mattilsynet har vedtatt.

Desse medlemene viser vidare til det som kjem fram i NOAH sitt høyringssvar, kor det er peika på fleire relativt enkle tiltak som kan betre dyrevelferda. Det blir her nemnt systematisk tilsyn med tilleggsfôring, leskur og eventuell kastrering av hanngeitene. Desse medlemene har òg merka seg at NOAH har peika på

«de frittgående geiteflokkene på Skorpa og Sandsøya i Herøy kommune, hvor Mattilsynet først vedtok at dyrene skulle avlives, men som nå har fått leve videre under visse vilkår. Vi mener at geitene på Kvist bør kunne få leve videre under samme vilkår, spesielt siden Mattilsynets inspeksjon har vist at geitene er friske og takler utegangen godt.»

Alt dette i sum gjer at desse medlemene vil fremje følgjande forslag:

«Stortinget ber regjeringa ta initiativ til at Mattilsynet, i staden for å avvikle heile villgeitflokken innan fristen som no er sett, arbeider vidare for å finne løysingar som sikrar dyrevelferda til Kvistgeitene og tar vare på genressursane i vidare husdyrhald.»

Fleirtalet i komiteen, alle unntatt medlem ene frå Framstegspartiet, har forståing for Mattilsynet sine vurderingar om at det er dyrevelferdsmessige utfordringar med å la flokken leve utan at nokon har tilsyn med dyra og kan gjennomføre nødvendige tiltak som styrker dyrevelferda. Fleirtalet viser samtidig til at det er eit stort engasjement for flokken, og at dersom det er nokon som er villige til å ta på seg eit ansvar for oppsyn med og nødvendige tiltak for flokken, så kan villgeitene kunne leve vidare. Det er difor etter fleirtalet sitt syn viktig at Mattilsynet undersøkjer denne moglegheita.

Medlemen i komiteen frå Raudt syner til svaret frå statsråden om at saka har «en lang tilsynshistorikk».

Det er i denne samanhengen denne medlemen òg forstår tilsynshistorikken: geitene på Kvist har nettopp ikkje vore som husdyr å rekne, i alle fall ikkje i konvensjonell forstand. Dette er òg noko av bakgrunnen for framlegget, då framleggsstillarane meiner at geitene kjem i ein skvis mellom å leve vilt og bli handsama som domestiserte dyr.

Denne medlemen har ikkje noko problem med å forstå uroa til Mattilsynet og andre i denne saka. Geitene på Kvist er truga frå fleire kantar, ikkje minst frå motorveg og rovdyr, likt frittgåande dyr.

Norsk genressurssenter har tidlegare peika på at geitene på Kvist har eit særleg verdifullt genmateriale.

Statsråden syner til at ingen har meldt seg til å ta vare på geitene. Dette stemmer ikkje heilt. Nabo på Kvist, Anne Jo Bjordal, har tatt ansvar for nokre kje, slik mellom anna Sogn Avis har meldt om (12. mars 2025). Det er sjølvsagt ikkje heile flokken, men det er ei byrjing på det som ligg nærast ei løysing som er i samsvar med faglege råd – utanom avliving.

Denne medlemen er kjent med at geiteflokken kom til Kvist allereie i 1909, men at dei har vore «ville» sidan 1970-talet.

Denne medlemen meiner heller ikkje å skape ein presedens for å overstyre Mattilsynet i saker som gjeld husdyrhald, og understrekjer at denne saka er heilt spesiell nettopp fordi geitene er i denne underlege mellomposisjonen mellom ville og domestiserte.

I svaret frå statsråden syner han til at ei anna løysing enn avliving kan vere å flytte geitene eller at dei blir overtatte av ein ny eigar på staden, men at eit slikt alternativ ikkje har meldt seg. Norsk genressurssenter er negative til flytte på geitene, fordi Mattilsynet har innført ulike soner og regiongrenser for sau og geit i Noreg. Alternativet til avliving som står att, vil då vere temming på staden.

Denne medlemen meiner vedtaket til Mattilsynet, som opnar for avliving frå 1. januar 2026, er for drastisk, ikkje minst i ljos av den siste utviklinga i saka. Skal det vere ein reell sjanse for å temme fleire dyr, må dette skje over fleire år med ymse kull av kje.